Burza w filiżance… tzn. w kwazarze Filiżanka

Powyższe zdjęcie przedstawia kwazar zwany Filiżanką, nazwany tak ze względu na swój charakterystyczny kształt. Kwazar to aktywna galaktyka, której jasność zasilana jest przez materię opadającą na znajdującą się w centrum galaktyki supermasywną czarną dziurę. To ekstremalnie jasne obiekty znajdujące się w niezwykle dużych odległościach od Ziemi. Filiżanka znajduje się 1,1 miliarda lat świetlnych od nas i dotychczas badaczom wydawało się, że jest to obumierający kwazar, jednak najnowsze obserwacje w zakresie rentgenowskim rzucają na niego nowe światło.

Filiżanka została odkryta w 2007 roku w ramach projektu Galaxy Zoo, w ramach którego każdy może klasyfikować galaktyki zarejestrowane w ramach przeglądu Sloan Digital Sky Survey. Silna erupcja energii i cząstek z otoczenia centralnej czarnej dziury doprowadziła do powstania bąbla materii, który z czasem stał się uchwytem filiżanki, znajdującym się około 30 000 lat świetlnych od centrum.

Obserwacje pozwoliły badaczom dostrzec zjonizowane atomy w uchwycie Filiżanki, prawdopodobnie powstałe wskutek oddziaływania silnego promieniowania emitowanego przez kwazar w przeszłości. Ten dawny poziom rpomieniowania przyćmiewa obecne pomiary jasności kwazaru. Intensywność promieniowania najprawdopodobniej zmalała 50-600 razy na przestrzeni ostatnich 40 000 – 100 000 lat, co wskazywało, że kwazar szybko słabnie.

Jednak najnowsze dane zebrane przez teleskopy kosmiczne XMM-Newton oraz Chandra wskazują, że promienie rentgenowskie pochodzą z silnie przesłoniętego centralnego źródła promieniowania, co wskazuje, że kwazar wciąż jasno świeci za swoją gęstą osłoną. Choć sam kwazar zdecydowanie zmniejszył swoją jasność z czasem, to spadek jasności nie jest aż tak istotny jak wcześniej uważano. Spadek jego jasności szacuje się na czynnik 25 lub mniej na przestrzeni ostatnich 100 000 lat.

Dane z Chandry wskazują także na dowody obecności gorętszego gazu wewnątrz centralnego bąbla i bliżej “filiżanki”, która otacza centralną czarną dziurę. To wskazuje, że wiatr materii wywiewany jest z otoczenia czarnej dziury i tworzy widoczny dla nas charakterystyczny kształt filiżanki.

Na powyższym zdjęciu dane rentgenowskie przedstawiono kolorem niebieskim, a obserwacje optyczne wykonane za pomocą Kosmicznego Teleskopu Hubble’a przedstawiono kolorem czerwonym i zielonym.

Wyniki badań opisano w periodyku The Astrophysical Journal Letters.

Źródło: ESA

Artykuł naukowy: http://dx.doi.org/10.3847/2041-8213/aab357