Nasza wiedza o rozwoju nauki bardzo często ogranicza się do największych odkryć, o których dowiadujemy się z różnych środków przekazu. Upublicznienie informacji o kolejnym odkryciu ma miejsce dopiero po gruntownym przeanalizowaniu danych obserwacyjnych, danych pochodzących z eksperymentu, po zweryfikowaniu ich przez innych naukowców, po opublikowaniu artykułu opisującego wyniki w recenzowanym periodyku naukowym. W ten sposób powstaje w ludzkiej świadomości obraz nauki, który daleki jest od rzeczywistości, od codzienności znanej środowisku naukowemu. Wszak słyszymy jedynie o tych teoriach, które dało się potwierdzić, a niezauważona zostaje cała ogromna, wręcz tytaniczna praca wykonana przez ludzi nad teoriami, których na końcu nie udało się potwierdzić.
Stąd też autor postanowił przedstawić w swojej książce ewolucję i powstawanie wielkich teorii naukowych. Co ciekawe autor dużo bardziej skupia się na twórcach różnych idei, na powiązaniach między nimi, niż na samych teoriach. Dzięki temu dowiadujemy się w jaki sposób następowała ewolucja poszczególnych teorii, kto kierował badaniami, a kto miał na nią istotny wpływ. Wszak jakby nie patrzeć to ocena danej teorii dokonuje się w toku przedstawiania argumentów i kontrargumentów, dyskusji między zwolennikami a sceptykami nowych teorii.
Książka została podzielona na dwie duże części. W pierwszej z nich zostały przedstawione teorie powstające w przeszłości, a druga skupia się na teoriach aktualnie rozwijanych i wciąż szukających swoich zwolenników i przeciwników.
W pierwszej części dowiemy się dosyć sporo o teorii atomów wirowych, których gorącym zwolennikiem był chociażby Lord Kelvin.
Według Thomsona teoria ta uzasadniała pogląd, że przestrzeń jest w całości wypełniona pozbawionym tarcia „płynem doskonałym”, w którym struktury wirowe zachowują się jak atomy materii. […]
Jak z późniejszej historii wiemy próby wytłumaczenia grawitacji za pomocą atomów wirowych spełzły na niczym, choć wciąż jeszcze przez bardzo długo teoria była faworyzowana przez wielu mistyków.
Kolejnymi teoriami, które autor przedstawia są chociażby:
– teoria elektomagnetyzmu Maxwella – oraz próby połączenia jej z teorią względności Einsteina przez Gustava Mie za pomocą polowej teorii materii,
– kosmologie racjonalistyczne – będące próbami odtworzenia fizyki w oparciu o abstrakcyjną matematykę, proponowanymi przez Milne i Eddingtona,
– kosmologia jako nauka – opisując teorię stanu stacjonarnego Kragh opisuje debaty prowadzone w środowisku naukowym, a skupiające się na problemie samej naukowości kosmologii. Tego typu dyskusje opierały się na problemie prowadzenia jako takich obserwacji kosmologicznych i wyciągania z nich wniosków,
– program bootstrapu – całkowicie nowatorską teorię rozumienia hadronów, w której wszystkie cząstki elementarne traktowane były jednakowo, w przeciwieństwie do wcześniejszej tak zwanej „arystokratycznej” koncepcji cząstek, w której jedne z nich były bardziej fundamentalne niż inne – w tym rozdziale jesteśmy świadkami powstania, rewolucji i upadku całego bootstrapu.
Na tym etapie kończy się pierwsza część książki przedstawiająca zarzucone już kierunki badawcze. W tym momencie Kragh zaczyna przedstawiać wybrane teorie oparte na spekulacjach, które wciąż napędzają badania naukowe, a których ewolucja jeszcze się nie zakończyła.
W drugiej części książki Czytelnikowi przedstawione zostaną nowe modele cyklicznego Wszechświata, idee istnienia wieloświata, swego czasu popularną teorię strun oraz niesamowicie istotną teraz i intensywnie badaną teorię grawitacji kwantowej. Helge Kragh w swoim charakterystycznym stylu nie skupia się na samych ideach, na dogłębnym tłumaczeniu teorii, a raczej na ich ewolucji i ludziach za nimi stojących. Opisując aktualne próby wyjaśnienia Wszechświata jako całości, albo wręcz jako części wieloświata Kragh dotyka pobieżnie także kwestii astrobiologii i implikacji filozoficznych nie tylko poszukiwania życia we Wszechświecie lecz dalekiej przyszłości Wszechświata i możliwości przetrwania w nim inteligentnego życia. Ten ostatni rozdział stanowi niejako dobre ukoronowanie całego dzieła, wszak kosmobiologia, życie we Wszechświecie to bardzo aktywne, ale jednocześnie najbardziej spekulatywne obszary rozważań naukowych na świecie.
Mimo przedstawienia licznych teorii naukowych, Czytelnik wychodzi z lektury Wielkich Spekulacji z obszerną wiedzą dotyczącą licznych procesów stojących za rozwojem nauki od jej samych początków. To naprawdę wartościowa wiedza w świecie, w którym tak często słyszymy zdecydowaną krytykę środowiska naukowego, skupiającą się na zarzucaniu naukowcom zbyt dużego poziomu spekulacji nie popartych badaniami naukowymi.
Autor: Helge Kragh
Tytuł: Wielkie Spekulacje. Teorie i nieudane rewolucje w fizyce i kosmologii
Stron: 728
Wydawnictwo: Copernicus Center Press